Święty Augustyn z Hippony to jedna z najważniejszych postaci w historii chrześcijaństwa, której wpływ na teologię, filozofię i kulturę zachodnią jest nieoceniony. Po niedawnym wyborze nowego papieża Leona XIV, wywodzącego się z zakonu augustianów, warto zapoznać się bliżej z życiem i spuścizną tego wielkiego myśliciela.
Życie i droga do wiary
Aureliusz Augustyn urodził się 13 listopada 354 roku w Tagaście (obecnie Algieria). Jego matka Monika była gorliwą chrześcijanką, natomiast ojciec Patrycjusz pozostawał poganinem. Ta dwoistość tradycji religijnych w rodzinie miała znaczący wpływ na jego duchowe poszukiwania.
Młody Augustyn otrzymał staranne wykształcenie w Tagaście, Madaurze i Kartaginie, gdzie studiował retorykę i literaturę klasyczną. Jego młodość była burzliwa – związał się z kobietą, z którą miał syna Adeodata, i przez około dziesięć lat był zwolennikiem manicheizmu.
Przełomowy moment w życiu Augustyna nastąpił w Mediolanie, gdzie pod wpływem kazań biskupa Ambrożego oraz lektury pism neoplatońskich i listów św. Pawła doświadczył głębokiego nawrócenia. W nocy z 24 na 25 kwietnia 387 roku przyjął chrzest z rąk biskupa Ambrożego. Po śmierci matki powrócił do Afryki, gdzie rozpoczął życie monastyczne.
Biskup i teolog
W 391 roku Augustyn przyjął święcenia kapłańskie, a w 396 roku został biskupem Hippony. Jako pasterz diecezji prowadził intensywną działalność kaznodziejską i pisarską, zwalczając herezje swojego czasu: manicheizm, donatyzm i pelagianizm.
Zmarł 28 sierpnia 430 roku podczas oblężenia Hippony przez Wandalów. Jego relikwie obecnie spoczywają w Pawii, w kościele augustianów San Pietro in Ciel d'Oro.
Dzieła i myśl teologiczna
Augustyn pozostawił po sobie imponujący dorobek literacki, który do dziś stanowi fundament zachodniej teologii i filozofii. Do jego najważniejszych dzieł należą:
- „Wyznania” – pierwsza w literaturze europejskiej autobiografia intelektualna, ukazująca duchową drogę Augustyna
- „O państwie Bożym” – monumentalne dzieło historiozoficzne, przedstawiające chrześcijańską wizję historii
- „O Trójcy Świętej” – fundamentalny traktat teologiczny
- „O nauce chrześcijańskiej” – dzieło hermeneutyczne, dotyczące interpretacji Pisma Świętego
Myśl teologiczna św. Augustyna koncentruje się wokół zagadnień łaski Bożej, grzechu pierworodnego, predestynacji i wolnej woli człowieka. Jako filozof stworzył oryginalną syntezę platonizmu i chrześcijaństwa, która przez stulecia kształtowała zachodnią myśl.
Reguła św. Augustyna
Około 397-399 roku Augustyn napisał regułę życia zakonnego, która stała się fundamentem dla wielu zgromadzeń zakonnych. Reguła ta wyróżnia się prostotą i elastycznością, kładąc nacisk na:
- Miłość Boga i bliźniego jako fundament życia wspólnotowego
- Jedność serc i dusz we wspólnocie
- Wspólnotę dóbr materialnych
- Umiarkowanie w zaspokajaniu potrzeb cielesnych
- Wzajemną troskę i odpowiedzialność
Reguła św. Augustyna, choć początkowo przeznaczona dla niewielkiej wspólnoty, z czasem stała się inspiracją dla licznych zakonów i zgromadzeń, w tym dla Zakonu Świętego Augustyna.
Zakon Augustianów i jego historia
Zakon Świętego Augustyna (augustianie) powstał 1 marca 1256 roku w wyniku zjednoczenia różnych wspólnot eremickich żyjących według reguły św. Augustyna. Oficjalnie został zatwierdzony 9 kwietnia tego samego roku przez papieża Aleksandra IV.
Augustianie należą do zakonów żebraczych, a ich charakterystycznym strojem jest czarny habit z kapturem i skórzanym pasem. Dewiza zakonu – „Amor meus pondus meum” (Miłość moja ciężarem moim) – nawiązuje do myśli św. Augustyna.
Zakon prowadzi działalność naukową, misyjną i społeczną, szczególnie wśród chorych, ubogich i marginalizowanych. W historii zakonu było wielu wybitnych ludzi Kościoła, w tym 16 kardynałów, 3 patriarchów, 58 arcybiskupów i 365 biskupów, a nawet około 12 świętych i 171 błogosławionych.
Augustianie w Polsce
Augustianie przybyli do Polski w XIV wieku. Pierwszy klasztor powstał w Krakowie w 1342 roku za sprawą króla Kazimierza Wielkiego. W kolejnych latach zakon rozszerzył swoją działalność na inne regiony kraju:
- Pomorze (1331)
- Mazowsze (1356-1358)
- Ziemie ruskie
Początkowo klasztory augustiańskie w Polsce należały do prowincji bawarskiej. Samodzielna polska prowincja zakonna powstała 6 lipca 1547 roku.
Historia zakonu w Polsce była burzliwa. W okresie reformacji nastąpił kryzys, a kasata klasztorów w zaborze rosyjskim w 1864 roku dodatkowo osłabiła zakon. W 1950 roku zakon został zniesiony w Polsce przez kardynała Adama Sapiehę. Reaktywacja nastąpiła dopiero w latach 80. XX wieku.
Obecnie prowincja polska posiada trzy klasztory:
- Dwa w Krakowie (przy kościele św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Małgorzaty oraz przy kościele św. Mikołaja z Tolentino)
- Jeden w Łomiankach koło Warszawy
Papież Leon XIV – pierwszy augustianin na tronie Piotrowym
8 maja 2025 roku kardynał Robert Francis Prevost został wybrany na papieża i przyjął imię Leon XIV. Jest to wydarzenie historyczne dla zakonu augustianów, gdyż nowy papież przez wiele lat był związany z tym zgromadzeniem.
Robert Prevost urodził się 14 września 1955 roku w Chicago. W 1978 roku wstąpił do zakonu św. Augustyna, a w 1982 roku przyjął święcenia kapłańskie. Uzyskał doktorat z prawa kanonicznego na Papieskim Kolegium św. Tomasza z Akwinu w Rzymie.
Jego droga duchowa i kościelna obejmowała:
- Służbę w Peru, gdzie w latach 2015-2023 był biskupem Chiclayo,
- Funkcję przełożonego generalnego Zakonu Świętego Augustyna (2001-2013),
- Stanowisko prefekta Dykasterii ds. Biskupów (od 2023),
- Nominację kardynalską (2023),
- Objęcie diecezji Albano jako kardynał biskup (luty 2025).
Wybór kardynała Prevosta na papieża jest przełomowy z kilku powodów – jest on pierwszym Amerykaninem na tronie Piotrowym i pierwszym augustianinem, który został papieżem w nowożytnej historii Kościoła.
Dziedzictwo św. Augustyna we współczesnym Kościele
Myśl św. Augustyna pozostaje żywa i aktualna w XXI wieku. Jego refleksje na temat ludzkiej natury, grzechu, łaski, wolności i przeznaczenia nadal inspirują teologów, filozofów i wiernych.
Wybór papieża wywodzącego się z zakonu augustianów może zwiastować większe zainteresowanie dziedzictwem intelektualnym i duchowym św. Augustyna w Kościele powszechnym. Leon XIV, podobnie jak jego patron Leon XIII, może dążyć do odnowy myśli katolickiej poprzez powrót do źródeł, w tym do bogatej spuścizny Doktora Łaski.
Niezależnie od upływu szesnastu wieków od śmierci św. Augustyna, jego dzieła są nadal czytane i studiowane, a jego duchowość inspiruje kolejne pokolenia. W kontekście współczesnych wyzwań stojących przed światem, przesłanie św. Augustyna o miłości jako fundamencie życia chrześcijańskiego nabiera szczególnego znaczenia.
Jak pisał sam Augustyn: „Prawdziwa miłość polega na tym, abyśmy przywiązali się do prawdy i sprawiedliwie żyli” – słowa te pozostają drogowskazem dla chrześcijan wszystkich czasów.